متخصص مغز و اعصاب چه کسی است؟

متخصص مغز و اعصاب( neurologist ) به درمان غیر جراحی بیماریهای مغز و اعصاب و عضلات می پردازد و در صورت نیاز به جراحی در موارد خاص شما را به جراح ارجاع می دهد. تشخیص و درمان بیماری‌های مغز و نخاع در حیطه غیر جراحی از جمله سردردها، سرگیجه، بیماری‌های اعصاب محیطی، تشنج‌ها، صرع، فراموشی، اختلالات حافظه، گزگز دست‌ها و پاها، کمر درد، لرزش بدن، اختلالات خواب، سکته مغزی، ‌ام اس، مننژیت، نوروپاتی، میوپاتی، پارکینسون و. . . بر عهده این گروه از پزشکان است.مطالب زیر را با هم مرور میکنیم:

• تفاوت روانشناس، متخصص روانپزشک و متخصص مغز و اعصاب چیست؟


• اختلالاتی که برای درمان آنها میبایست به متخصص اعصاب و روان (روانپزشک) مراجعه کرد


• اختلالاتی که برای درمان آنها بایستی به متخصص مغز و اعصاب (نورولوژیست) مراجعه کرد موارد زیر میباشد.


• اختلالاتی که برای درمان آنها بایستی به جراح مغز و اعصاب (نوروسرجن) مراجعه کرد


• 9 دلیل مراجعه به نورولوژیست


• مقاطع تحصیلی بالاتردر ایران

تفاوت روانشناس، متخصص روانپزشک و متخصص مغز و اعصاب چیست؟

نورولوژیست‌ها (متخصصان مغز و اعصاب)،‌ روانپزشکان و روانشناسان اگرچه حوزه کاری مشخصی دارند و تخصص‌های جداگانه‌ای می‌گیرند، از سوی بسیاری از مراجعان و بیماران ممکن است با یکدیگر اشتباه گرفته شوند. اینکه کی باید به متخصص مغز و اعصاب مراجعه کرد، کی به روانپزشک و کی به روانشناس، ممکن است سوال بسیاری از مردم باشد.

اگر این سوال، سوال شما هم باشد، باید بدانید که اصولا روانشناس فردی است که دوره عمومی پزشکی را نگذرانده است و با گرفتن مدرک لیسانس، فوق‌لیسانس و دکترا در رشته روانشناسی، روانشناس شده است و می‌تواند با ارائه راهکار‌های مختلف (بدون تجویز دارو) به مراجعانش کمک کند اما روانپزشک، پزشک متخصصی است که دوره عمومی پزشکی را طی کرده و پس از آن در رشته اعصاب و روان تخصص گرفته است.

متخصص مغز و اعصاب یا نورولوژیست هم پزشک متخصصی است که پس از طی کردن دوره پزشکی عمومی، تخصصش را در رشته مغز و اعصاب (نورولوژی) گرفته تا بتواند بیماری‌هایی مانند تشنج، ام‌اس، میگرن و سردرد‌های مختلف، فلج، سکته مغزی و کمردرد‌های مزمن و بیماری‌هایی از این قبیل را تشخیص دهد و درمان کند. روانپزشک نیز می‌تواند در درمان اضطراب‌ها، افسردگی‌ها و سایر مشکلات اعصاب و روان به مراجعانش کمک کند و به آنها دارو بدهد اما روانشناس نمی‌تواند دارو تجویز کند و معمولا روان‌درمانی می‌کند. ضمنا این نکته را هم باید یادآور شوم که جراح مغز و اعصاب هم می‌تواند جراحی‌هایی مانند برداشتن انواع تومور‌ها یا دیسک کمر را انجام دهد بنابراین هیچ شباهتی بین رشته‌های روانشناسی، روانپزشکی و تخصص مغز و اعصاب وجود ندارد.

اختلالاتی که برای درمان آنها میبایست به متخصص اعصاب و روان (روانپزشک) مراجعه کرد

افسردگی  -  اضطراب  -  بیش فعالی/کم توجهی  - اختلالات رفتاری و شخصیتی  -  وسواس  - ترک مواد و الکل  - اوتیسم و مشکلات رفتاری کودکان و نوجوانان -  تیک و اختلالات یادگیری   -   اختلالات روابط جنسی و برخی از اختلالات خواب

اختلالاتی که برای درمان آنها بایستی به متخصص مغز و اعصاب (نورولوژیست) مراجعه کرد موارد زیر میباشد.

1. سردرد و سرگیجه


2. فراموشی و اختلالات حافظه


3. تشنج و اختلالات سطح هوشیاری(غش کردن)


4. گزگز مور مور دستها و پاها


5. کمر درد


6. فلج و ضعف دست ها و پاها


7. افت و یا اختلال در سطح هوشیاری


8. لرزش بدن (رعشه) یا کندی حرکات


9. اختلالات خواب

جراح مغز و اعصاب تخصصی جدا از متخصص مغز و اعصاب است و فارغ التحصیلان این رشته جراحی مغز و اعصاب و اختلالات نیازمند جراحی را می آموزند و در بیماریهایی که در حیطه جراحی نیست (مانند بیماری ام اس، سکته مغزی یا تشنج) نباید به جراح مراجعه کنید!

اختلالاتی که برای درمان آنها بایستی به جراح مغز و اعصاب (نوروسرجن) مراجعه کرد

دیسک های کمر و اختلالات ستون فقرات نیازمند جراحی یا مشاوره جراحی - ضربه به سر - ضایعات مغزی نیازمند به جراحی و یا شنت گذاری - تومورهای مغزی

9 دلیل مراجعه به نورولوژیست

طبق شواهد کلینیکی حداقل ۵۰ درصد از مراجعان به مراکز درمانی از سردرد و کمردرد شکایت دارند که از این میان، سردرد در تمامی سنین، ولی کمردرد بیشتر افراد مسن را درگیر می‌کند و مابقی مراجعات حوزه مغز و اعصاب نیز بیماری‌هایی همچون اختلالات اسکلتی عضلانی، فراموشی، سکته‌های مغزی، ام‌اس و نظایر آن را تشکیل می‌دهند.

1. بروز مشکلات حرکتی. گر به سختی راه می‌روید، دست و پا چلفتی شده‌اید، بدن‌تان بی‌اختیار پرش دارد و لرز دارید ممکن است سیستم عصبی‌تان دچار مشکل شده باشد. اگر این مشکلات در زندگی روزمره‌ی شما اختلال ایجاد کرده‌اند بهتر است با پزشک خود مشورت کنید. البته نشانه‌‌ای مثل لرزه می‌تواند اثرات جانبی دارو یا اضطراب باشد. با این حال اگر لرزه هم زندگی‌تان را مختل کرده بهتر است به متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید.


2. سوزن سوزن شدن وبیحسی اندامها.بی حسی و سوزن سوزون شدن می‌تواند دلایل زیادی از قبیل بد نشستن یا غذا نخوردن داشته باشد. اما اگر بی‌ حسی ادامه دار  یا ناگهانی باشد یا فقط برای یک طرف از بدن اتفاق بیوفتد ممکن است نیاز باشد به متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید. علائمی که ذکر شد ممکن است نشانه‌ی سکته هم باشند و در چنین شرایطی باید سریع خود را به بیمارستان برسانید. پزشک عمومی می‌تواند تشخیص دهد علائم شما ناشی از سکته است یا نه اما اگر خودتان حس کردید می‌خواهید سکته کنید سریع دست به‌کار شوید.


3. سرگیجه داشتن. سرگیجه می‌تواند انواع مختلف داشته باشد. متخصصین مغز و اعصاب سرگیجه‌ای که از روی عدم توازن یا بیماری سرگیجه باشد را درمان می‌کنند. بیماری سرگیجه باعث می‌شود حس کنید خودتان یا محیط اطراف‌تان در حال چرخیدن است و عدم توازن باعث می‌شود نتوانید تعادل خود را حفظ کنید. پزشک عمومی می‌تواند تشخیص دهد نیاز است برای سرگیجه‌ی‌تان به متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید یا نه. 


4. ضعیف بودن عضلات. ضعف عضلانی که باید به‌خاطرش به پزشک مراجعه کنید با درد عضلات و خستگی پس از پیاده روی طولانی متفاوت است. اما اگر حس می‌کنید برای تکان دادن عضلات باید بیش از حد معمول تلاش کنید بهتر است با پزشک عمومی خود مشورت کنید. ضعف عضلانی ممکن است ناشی از یک بیماری جدی مربوط به سیستم عصبی  باشد.                                                  


5. سر درد داشتن. همه‌ی ما تجربه‌ی سردرد داشته‌ایم. ممکن است درد را در  سینوس‌ها، بالای سر، در عضلات سر، گردن، شانه‌ها و وسط جمجمه و مغز  حس کنید. دلایل این سردردها می‌تواند خیلی چیزها از عفونت سینوسی گرفته تا مراجعه به دندانپزشک باشد. علائم سردرد‌های جدی‌تر مثل میگرن می‌توانند استفراغ، سردردی که مزمن است و شدید‌تر می‌شود، سردرد‌های ناگهانی یا دردی که در اثر فشار بیشتر می‌شود، سردردهای صبحگاهی، ضعف بینایی و تشنج باشد. اگر علائم‌تان به اندازه کافی شدید باشند پزشک عمومی شما را به یک متخصص مغز و اعصاب معرفی خواهد کرد.


6. بد خوابیدن.در حالی که می‌دانیم دیر خوابیدن، مشکلاتی مثل اضطراب، کابوس دیدن و آپنه، که در زبان آمیانه از آن به‌عنوان بختک یاد می‌شود، می‌توانند به بد خوابیدن منجر شوند بعضی مشکلات خواب از بیماری‌های مربوط به سیستم عصبی ناشی می‌شوند. یکی از این بیماری‌ها نارکولپسی یا حمله‌ی خواب است که یک بیماری‌ ژنتیکی است و هیچ تاثیری روی سیستم عصبی مرکزی بدن نمی‌گذارد. 

خیلی از این علائم ممکن است از بیماری‌هایی ناشی شوند که عصبی نیستند. پزشک عمومی بهترین شخص برای تشخیص نیاز شما به متخصص مغز و اعصاب است. با این حال اگر علائم‌تان شدید هستند یا به پزشک عمومی اعتماد ندارید می‌توانید با تشخیص خود به متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید.          

    مشکل سیستم بینایی. ضعف بینایی ممکن است ناشی از کهولت سن یا مشکلات سیستم عصبی باشد. اگر این ضعف ناگهانی است و برای هر دو چشم رخ می‌دهد بهتر است چشمان خود را معاینه کنید. چشم پزشک یا پزشک عمومی می‌تواند در مورد مراجعه به متخصص مغز و اعصاب شما را راهنمایی کند  

دردهای مزمن . درد مزمن دردی است که ماه‌ها یا سال‌ها ادامه دارد. این درد ممکن است نتیجه‌ی یک بیماری یا آسیب دیدگی باشد اما وقتی بیش از طول درمان ادامه پیدا کند ممکن است نشانه‌ی مشکلی دیگر باشد. وقتی پزشک عمومی نمی‌تواند در مورد تشخیص دلیل این درد به شما کمک کند و علائم دیگری مثل ضعف، بی حسی یا مشکل کنترل ادرار و مدفوع دارید، بهتر است به یک متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید.

حملات عصبی. حمله‌های عصبی ممکن است خفیف یا بسیار شدید باشند. علائم حمله‌ی عصبی می‌توانند بی‌هوش شدن، حرکت پرشی دست‌ها و پاها، مشکلات تنفسی و سردرگمی باشند. با این‌که بعضی حملات عصبی ممکن است به خاطر پایین آمدن قند خون یا ترک مواد مخدر رخ دهند، حملات عصبی که ناگهانی و بدون دلیلی واضح رخ می‌دهند نشانه‌ی این هستند که باید به یک متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید. 

مقاطع تحصیلی بالاتردر ایران

در ایران نورولوژیستها در گرایشهای زیر به درجه فوق تخصص یا فلوشیپ ارتقا میابند :

1. فوق تخصص الکترومیوگرافی و هدایت اعصاب محیطی


2. فوق تخصص درد


3. فوق تخصص MS


4. فوق تخصص سکته مغزی(strok)


5. فوق تخصص نوروفیزیولوژی


6. فوق تخصص نورواینترونشن