آنوریسم مغزی ضایعه‌ای است که آن را با آنوریسم داخل جمجمه‌ای هم می‌شناسند. زمانی که جریان خون در ناحیه ضعیف دیواره عروق تحت فشار باشد باعث برآمدگی یا تاول در دیواره‌ی عروق می‌شود. این اتفاق در هر قسمت از مغز دیده می‌شود اما درصد زیادی از این اتفاق در شریان‌های اصلی و در امتداد قاعده جمجمه ایجاد می‌شوند.
آنوریسم عارضه‌ای است که در بیشتر مواقع بدون علامت است و هنگامی که تصویربرداری و آزمایش‌های مختلف انجام می‌شود این عارضه تشخیص داده می‌شود. معمولاً علائم این بیماری زمانی ایجاد می‌شوند که آنوریسم دچار پارگی شود. در این مرحله فرد ممکن است دچار سردرد زیاد و ناگهانی شود.
پارگی آنوریسم مغزی باید سریعاً درمان شود چون می‌تواند منجر به خونریزی در مغز، سکته هموراژیک و خونریزی در عنکبوتیه شود.
آنوریسم مغزی چیست؟
آنوریسم مغزی(Cerebral aneurysm) یک ضایعه مغزی است که به صورت برآمدگی در رگ‌های خونی مغزی می‌باشد. در واقع روی رگ‌های خونی حالتی ورم کرده ایجاد می‌شود. اگر از نظر آناتومیک این ضایعه را توصیف کنیم در اکثر مواقع شبیه میوه آویزان شده از درخت است.
این عارضه ممکن است در هر سنی و در هر جنسیتی اتفاق بیفتد. اما میزان شیوع آن در سن ۳۰ تا ۶۰ سالگی می‌باشد. آنوریسم در زنان شایع‌تر از مردان است و افرادی که دچار اختلالات ارثی هستند بیشتر در معرض ابتلا به آن قرار دارند. آنوریسم یک عارضه بدون علامت است البته تا زمانی که تراوش یا پارگی در آن روی ندهد.
اگر آنوریسم دچار پارگی شود خطر خونریزی داخل مغز و سکته هموراژیک افزایش پیدا می‌کند. همانطور که گفته شد این عارضه ممکن است در قسمت‌های مختلف مغز اتفاق بیفتد. اگر پارگی آنوریسم در فضای بین مغز و بافت‌های نازک اطراف باشد خطر این سکته افزایش پیدا می‌کند.
پارگی آنوریسم می‌تواند تهدیدی برای جان افراد باشد و باید سریعاً توسط پزشک پیگیری شود. تا زمانی که این برآمدگی پاره نشود هیچ مشکلی برای فرد ایجاد نمی‌کند و علائم آن بسیار ناچیز است.
در بیشتر موارد توصیه بر این بوده تا درمان آنوریسم زمانی انجام شود که دچار پارگی نشده باشد تا از بروز پارگی در رگ‌های مغزی و مرگ جلوگیری شود. متخصص مغز و اعصاب بهترین پزشک برای بررسی آنوریسم مغزی است. هر گونه علامتی که مبنی بر آنوریسم یا خونریزی زیر عنکبوتیه باشد خطرناک است و باید جدی گرفته شود. دلیل قطعی و مکانیسم دقیقی برای ایجاد و رشد و پارگی آنوریسم مغزی و… وجود ندارد. بی‌توجهی به پارگی این عارضه می‌تواند موجب آسیب و علائم مغزی متعددی شود.
آنوریسم مغزی چه علائمی دارد؟
هر عارضه‌ای که در مغز ایجاد می‌شود برای یک مدت ساکت و خاموش هستند و اگر تغییری در آن ایجاد شود رفته رفته علائم بیماری خود را نشان می‌دهند و نیاز به درمان جدی‌تر می‌شود. آنوریسم مغزی تا زمانی که پاره نشود علائم چندانی ندارد. گاهی اوقات آنوریسم مغزی پاره نمی‌شود اما سایز بزرگ آن باعث فشار روی بافت‌ها و اعصاب مغزی می‌شود و این مسأله در پیدایش علائم بی‌تأثیر نیست.
به طور کلی اگر آنوریسم پاره نشود با علائمی مختلفی از قبیل اختلالات بینایی مانند از دست دادن بینایی یا حالت دو بینی، بی‌حسی یا ضعف در یک طرف صورت شما، درد در قسمت بالای چشم و اطراف آن، مشکل صحبت کردن، از دست دادن تعادل و سردرد شدید و اختلال در تمرکز یا ایجاد مشکل در حافظه کوتاه مدت همراه است.
اما علائم جدی این عارضه زمانی خود را نشان می‌دهند که فرد دچار پارگی آنوریسم مغزی شود. اولین علامت هنگام پارگی آنوریسم سردرد شدید و ناگهانی است. به طور کلی آنوریسم مغزی پاره شده با علائم جدی‌تری از قبیل حساسیت به نور، سفتی گردن یا درد گردن، تاری و دوبینی، سردرد‌های ناگهانی، از دست دادن هوشیاری، تشنج، ضعف در یک طرف بدن یا در هر اندام و… همراه است. تمامی این علائم خطر آفرین و جدی هستند و لازم است توسط پزشک متخصص مغز و اعصاب پیگیری شوند.
تشخیص آنوریسم مغزی چگونه است؟
اولین علامت در تشخیص آنوریسم مغزی بررسی علائم این بیماری است. معمولاً افرادی که به این عارضه مبتلا می‌شوند دچار سردرد‌های ناگهانی و شدید می‌شوند و پزشک احتمال وجود آنوریسم را تشخیص می‌دهد. البته تشخیص صحیح تنها با بررسی علائم امکان‌پذیر نیست.
جراح یا متخصص مغز و اعصاب آزمایشات مختلفی برای بررسی علائم تجویز می‌کند. هدف از انجام آزمایشات مختلف این است که مشخص شود خونریزی در کجای مغز اتفاق افتاده است و چه بافت‌هایی را درگیر کرده است و یا اینکه خونریزی به دلیل سکته مغزی بوده است.
اگر خونریزی مغزی تأیید شود در این صورت تیم پزشکی تشخیص پارگی آنوریسم را تأیید می‌کنند.
اگر پارگی آنوریسم اتفاق نیفتد و فرد علائم دیگری از قبیل درد پشت چشم، تغییر در بینایی یا دوگانگی دید و… را داشته باشد پزشک بررسی‌های دقیق‌تری انجام می‌دهد تا منشأء آنوریسم را مشخص نماید.
برای تشخیص پزشکی آنوریسم از روش‌های زیر استفاده می‌شود.
توموگرافی رایانه‌ای یا سی تی اسکن
این روش تصاویر دو بعدی از برش‌های مغزی ایجاد می‌کند. سی تی اسکن حالت خاصی از آزمایش با پرتو x می‌باشد که ممکن است همراه با این آزمایش یک ماده رنگی هم به جریان خون داخل مغز تزریق شود. با این روش وضعیت خونریزی مغزی بررسی می‌شود.
آزمایش سیال مغزی نخاعی
اگر دچار خونریزی ساب آراکنوئید باشید قطعاً گلبول‌های قرمز در مایع اطراف مغز و نخاع دیده می‌شود. اگر در سی تی اسکن نشانه‌های از پارگی آنوریسم دیده نشود اما علائم این عارضه دیده شود پزشک این آزمایش را تجویز می‌کند.
تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI)
آزمایش MRI جزئیات دقیقی از وضعیت سرخرگ‌های مغزی ارائه می‌کند. در این روش از امواج مغناطیسی و رادیویی برای ثبت تصاویر دقیق و شفاف از مغز استفاده می‌شود.
آنژیوگرام مغزی
در این آزمایش پزشک یک لوله نازک به اسم کاتتر را از سرخرگ‌های کشاله ران وارد می‌کند. کاتتر با رنگ مخصوصی که به آن تزریق شده است از سرخرگ عبور می‌کند و به مغز می‌رسد تا جزئیات بیشتری از وضعیت سرخرگ‌ها را ارائه کند. این آزمایش حالت تهاجمی بیشتری دارد و اگر نتایج سایر روش‌های ناکافی باشد این روش استفاده می‌شود.
علت آنوریسم مغزی در بارداری چیست؟
خطرتشکیل آنوریسم مغزی در بارداری بیشتر به دلیل تغییرات هورمون‌ها و جریان خون در این دوران است. در دوران بارداری اگر آنوریسم ایجاد شود خطر رشد و پارگی آن بیشتر از سایر دوران‌ها است.
در دوران بارداری رشد جنین و تغییرات روز به روز آن باعث می‌شود تا در خون مادر هم تغییراتی ایجاد شود مثلاً افزایش حجم خون، افزایش حجم پلاسما و جرم گلبول‌های قرمز تغییرات این دوران هستند که خطر ایجاد آنوریسم را افزایش می‌دهند.
خون پمپاژ شده توسط قلب در بارداری افزایش قابل توجهی پیدا می‌کند. بررسی‌ها نشان داده که حدود ۳۰ تا ۵۰ درصد برون ده قلبی در این دوران افزایش پیدا می‌کند و در سه ماهه سوم این مقدار به بیشترین حالت خود می‌رسد. همه این عوامل باعث افزایش جریان خون در مغز و ایجاد آنوریسم می‌شود.
- افرادی که در سنین بالا باردار می‌شوند هم در خطر ابتلا به آنوریسم مغزی هستند.
- افرادی که در این دوران به آنوریسم مبتلا می‌شوند احتمال پارگی این عارضه در سه ماه سوم بیشتر است و این تهدید تا ۶ هفته بعد از زایمان هم وجود دارد.
- نژاد هم تأثیر زیادی روی ابتلا به آنوریسم دارد. مثلاً افراد سیاه پوست آسیایی بیشتر از سفید پوستان دچار آنوریسم می‌شوند.
- زنان بارداری که سابقه بیماری‌هایی از قبیل فشار خون بالا، دیابت، اختلال خونریزی، ترومبوسیتوپنی، یک اختلال پلاکتی و سوء مصرف مواد و… را دارند در معرض ابتلا قرار دارند.
درمان آنوریسم مغزی و انواع آن
به طور کلی برای آنوریسم مغزی دو گزینه درمانی جراحی و اندوواسکولار معرفی شده است که در زیر به معرفی هر کدام می‌پردازیم:
برش جراحی
جراحی توسط متخصص جراحی مغز و اعصاب انجام می‌شود و آنوریسم پاره شده با جراحی بسته می‌شود. در این روش جراح برای دسترسی به آنوریسم بخشی از جمجمه را بر می‌دارد. سپس رگ خونی تغذیه‌کننده آنوریسم را پیدا می‌کند. بعد از تعیین رگ خونی پزشک به وسیله یک گیره کوچک جریان خون را به داخل آنوریسم قطع می‌کند.
درمان اندوواسکولار
روش اندوواسکولار نسبت به جراحی کم تهاجمی‌تر می‌باشد. روش کار در این روش به این صورت است که ابتدا پزشک شریان مچ دست یا کشاله ران را انتخاب می‌کند و یک کاتتر را از این شریان وارد بدن می‌کند. بعد از این راه کاتتر را به آنوریسم می‌رساند.
سپس جراح برای از بین بردن آنوریسم از داخل رگ خونی از یک دستگاه منحرف‌کننده جریان، یک استنت یا سیم‌پیچ، یک مختل‌کننده جریان داخل مجرا یا چند دستگاه مختلف به صورت همزمان استفاده می‌کند.
علاوه بر روش‌های رایج گفته شده درمان‌های دیگری هم به منظور تسکین علائم ومدیریت عوارض وجود دارند که برخی از آن‌ها شامل دارو‌های گشاد‌کننده عروق خونی، دارو‌های ضد تشنج برای درمان تشنج ناشی از آنوریسم و… می‌باشند.
جمع‌بندی
زمانی که دیواره سرخرگ‌ها نازک می‌شود خطر ایجاد آنوریسم مغزی هم زیاد می‌شود. آنوریسم ضایعه‌ای است که در امکان ایجاد آن در هر نقطه‌ای از مغز وجود دارد. اما از آنجا که شریان‌های قاعده مغز ضعیف‌تر هستند خطر ایجاد آن در این ناحیه بیشتر است. معمولاً تا هنگامی که آنوریسم پاره نشود علائمی ندارد اما اگر با علائمی از قبیل سردرد‌های ناگهانی با شدت زیاد، تشنج و از دست دادن هوشیاری مواجه شدید حتماً باید از نظر آنوریسم بررسی شوید. این عارضه ممکن است در هر سنی اتفاق بیفتد. اما شیوع آن بیشتر در سنین ۳۰ تا ۶۰ سالگی است. مردان کمتر در معرض ابتلا به آنوریسم هستند. همانطور که گفته شد عوامل مختلفی در ایجاد این عارضه دخیل هستند اما افرادی که به اختلالات ارثی مبتلا هستند بیشتر در معرض این آسیب هم هستند.
با مشاهده علائم این آسیب بیمار باید فوراً به مراکز اورژانس یا متخصص مغز و اعصاب مراجعه کند.